جنگل‌های هیرکانی فرصت‌ها و تهدیدها

ریحان نیوز _ سکینه مریخ| جنگل‌های هیرکانی با ۱.۹ میلیون هکتار وسعت، از آستارا در شمال استان گیلان تا گُلی‌داغ در شرق استان گلستان، در گستره‌ای به طول تقریبی ۸۰۰ کیلومتر و عرض ۲۰ تا ۷۰ کیلومتر پراکنش دارد. البته لازم به ذکر است که بخشی کوچکی از جنگل‌های هیرکانی در کشور آذربایجان قرار دارد.

در زمان حاضر جنگل‌های هیرکانی، زیست بوم ۲۹۶ گونه پرنده و ۹۸ گونه پستاندار است. همچنین ۱۵۰ گیاه بومی درختی و بوته‌ای (مانند شمشاد و انجیلی) نیز در آن یافت می‌شود، جنگل‌های هیرکانی به عنوان قدیمی‌ترین نوع جنگل‌های جهان در حالی ثبت جهانی شد که سهم مازندران نیمی از این جنگل‌ها است.

داریوش خانلری دکترای جنگل‌شناسی و اکولوژی جنگل و یکی از دوستداران طبیعت در گفتگو با ریحان نیوز ضمن تشریح تهدیدها و فرصت‌های جنگل‌های هیرکانی، اظهار کرد: در جنگل‌های هیرکانی چیزهایی وجود دارد که به ظاهر فرصت است اما تهدید است، استان مازندران دارای بیش از یک میلیون هکتار عرصه جنگلی است که معادل ۵۳ درصد کل جنگل‌های شمال کشور می‌باشد، در حالی که ۲ استان دیگر گلستان و گیلان فقط ۴۷ درصد از وسعت جنگلی شمال کشور را در اختیار دارند.

وی افزود: این نسبت در ثبت جنگل‌های هیرکانی نیز حفظ شده است به طوری که از ۱۲ لکه جغرافیایی ثبت شده در میراث جهانی یونسکو ۶ لکه مربوط به مازندران است.

خانلری اعلام کرد: اولین فرصت منظر زیبای کهن ترین جنگل با بیش از ۳۰ میلیون سال قدمت دارای آبراهه از سلسله جبال دامنه شمالی البرز است، تنوع زیستی گونه‌های زیستی و علفی منحصر به فردی دارد، درخت راشی که در اروپا وجود دارد قدش بلند نیست اما راش هیرکان به ارتفاع بیش از ۵۰متر است.

* وجود گیاهان علفی و چشمه سار زیر پای درختان قطور شگفت‌انگیز است

این دکترای جنگل‌شناسی ادامه داد: در قسمت پایین این درختان قطور چشمه جاری بود و کسی از این موضوع با خبر نبود، با قطع این درختان شاهد خشک شدن این چشمه‌ها و انقراض این درختان بودیم، همچنین ناب ترین گیاهان علفی پای درختان بی نظیر هستند، سنشان بیش از درختان هزار و ۵۰۰ ساله است، فقط به سایه نیاز دارند‌.

این دوستدار محیط زیست اهل قائمشهر یادآور شد: این جنگل‌ها مواد معدنی و سنگ‌ها و کانی‌ها را به چشمه سارها میدهد که در اعماق ریشه عمودی هستند، بعد تبدیل به روان آب میشوند و روان آب مواد معدنی را به رودخانه ها آورده و ما آن را مصرف می‌کنیم، پشتوانه آن ۵۰۰ و ۶۰۰ میلیون ساله است که بستر حیات میسازد.

وی با بیان اینکه دو نوع اقلیم ثابت و گذار داریم که هر کدام چند نوع هستند هر یک پدیده ای ایجاد می‌کنند، تاکید کرد: این مطالب در هیچ کلاس درسی مطرح نمی‌شود و صحبت کردن درباره آن نیاز به دانش بومی دارد، دروسی که تدریس می‌شود دانش تئوری محور است که اساتید آن را به دانشجویان دیکته می‌کنند، از آستارا تا گلی‌داغ تنوع اقلیم داریم چون در حوزه‌های آبخیز سنگ‌های مادری متفاوتی وحود دارند، برای همین لهجه و زبان و فرهنگ عوض میشود که ناشی از تفاوت اقلیم و آب است، هر آبریز برای خودش داستانی دارد.

خانلری با اشاره به تهدیدهای جنگل‌های هیرکانی گفت: رها شدن این جنگل‌ها بدون چهارچوب مدون صیانت از جنگل تهدید بزرگی است، اینکه طراحی جامعه حفاظت نداشتیم همه‌اش طراحی جنگل‌داری بوده است، دوم تخلیه زباله و شیرابه در جنگل‌هاست آن که موجب سمی شدن محصول زراعی و مرگ آبزیان رودخانه و بروز بیماری‌های لاعلاج شده است.

*تشریح علت تهدید بودن وجود معادن برای جنگل‌ها

دکترای جنگل‌شناسی و اکولوژی جنگل با سابقه حدود نیم قرن، عنوان کرد: در یک رودخانه تا عمق یک و نیم متر مواد معدنی در تعادل در کنار هم هستند و مفیدند، اما بعد از عمق یک و نیم متر عنصری مثل فسفر و کلیسیم به صورت کلنی میشوند و سمی هستند وقتی معدن شن برای جداکردن شن از خاک بعد از یک و نیم متر را به رودخانه می‌ریزد آب تمام رودخانه‌های متصل سمی میشود و شما هیچ نوع موجود زنده ای آنجا نمی‌بینید که برای اثبات آن بنده در مستند شوک با استفاده از دوربین به اثبات مرگ ماهیان و فرار آنها در این عمق پرداختم.

وی اضافه کرد: تهدید دیگر این است وقتی که درختان قطع شوند (برگهای تجزیه شده) خاک از بین میرود و زادآوری مختل میشود، یعنی تجدید حیات طبیعی جنگلهای هیرکانی مختل میشود، تهدید بعدی قطع درختان مادری است که پایشان چشمه بوده و ما دچار بحران آب سالم شدیم.

خانلری انقراض گیاهان علفی پای درختان است که با قطع درختان ایجاد شد را به‌عنوان تهدیدی دیگر اعلام کرد و گفت: مرگ حیات وحش باعث شده حیات وحش دچار استرس شوند، صدای اره موتور در جنگل مامن را از بین برده است، درختانی که قطع شدند به نام علم قطع شدند اما علم به هیچ وجه اجازه نمیدهد که شما موجودش را قطع کنید یا از بین ببرید!

وی دکترای جنگل‌شناسی و اکولوژی جنگل ضمن انتقاد از نبود متولیان با دانش بومی جنگل، اظهار کرد: این موضوع باعث شده شناختی از جنگل‌ها وجود نداشته باشد؛ من اینها را از طبیعت جنگل آموختم و نه نوشته‌ها،
اگر از ۱۱۴ حوزه آبریز طرح حفاظت از جنگل آنجام شود بیش از ۱۶ هزار بالای دیپلم و دکترا را میتوانیم استخدام کنیم آن هم بدون اینکه حتی یک درخت قطع شود، بنده راهش را نشان خواهم داد اما کسی استقبال نمی‌کند.

*امان از جنگل‌خواری و زمین‌خواری/ خلاصی از زباله راهکار دارد اما حمایتگری نیست

خانلری همچنین ادامه داد: آیا میدانستید از صمغ گیاه علفی موجود در جنگل هیرکانی به نام باریجه میتوانیم کپسول ضدکرونا تولید کنیم؟ اینها اگر فرصت نیست چیست؟ متاسفانه امروز به.جای استفاده صحیح از این سرمایه بزرگ، شاهد ساخت‌و‌ساز غیر مجاز، زمین‌خواری معدن‌خواری و جنگل‌خواری هستند، چرا؟ چون که متولیان ما دانش بومی جنگل ندارند.

این فعال حوزه محیط زیست تاکید کرد: متاسفانه متولیان امر حوزه محیط‌زیست از نظرات ما کارشناسان بهره نمیگیرند، جنگل‌خواران تبدیل به باند مافیا شدند، ولی این جنگل‌ها به آیندگان تعلق دارد نیاز داریم.

وی درباره چالش زباله به‌خصوص در جنگل‌های مازندران گفت: باتوجه به اینکه جنگل یک محیط زنده است و نمیتواند زباله را از بین ببرد، در جنگل‌های شمال رطوبت بالاست و درختان نیاز دارند همواره ریشه‌شان مرطوب باشد که این به دو طریق امکان دارد یکی استفاده از آب چشمه‌ها و دیگری آب یخچال‌های طبیعی، خوشبختانه دست بشر به کوه یخچال‌های سنگی نرسیده، پس سفره‌های زیرین را آب‌رسانی میکنند تا جایی که اگر چندین ماه باران نبارد درختان رشد میکنند، اما در جایی که زباله در آنجا تخلیه می‌شود، بعد از تجزیه در اثر رطوبت شیرابه تولید می‌شود، شیرابه‌ها زمین را شکافته و دره‌ای تشکیل میدهد، شیرآبه‌ها در این فرورفتگی‌ها حرکت می‌کنند تا به ساحل دریا برسد، وقتی باران آمد آب باران با این شیرابه مخلوط می‌شود و حرکت میکند، محصولات زراعی ما را سمی میکند و پر از آفت میشود بعد روی سفره ما می آید و همه بیمار می‌شویم، در رودخانه‌ها نیز آبزیان را از بین می‌برد.

خالری همچنین ادامه داد: بازدم انسان گاز کربنیک است، خوراک درختان گاز کربنیک است، زباله‌ها علاوه بر گاز کربنیک گاز متان که بسیار سمی است تولید میکنند، در کشور طبیعت شناس نداریم، اینکخ درخت چه کاری میکند که گاز کربنیک به اندام درخت میرود گاز کربنیک به ریشه عمودی میرود، یکی در ریشه افقی در خاک مفید و دیگری در ریشه عمودی که سمی است ولی زنده است ولی اگر همین خاک سمی را به آب بدهید ماهیان میمیرند، چون که درختان اسرارآمیز هستند قانون طبیعت جادوانگی است.

این دوستدار باتجربه محیط زیست با بیان اینکه ما برای از بین بردن زباله‌ها نباید کارخانه احداث کنیم، تصریح کرد: چون دود سمی تبدیل به متان شده و بلای جای مردم میشود، بنده به بیش از نیم قرن تجربه به راهکار خلاصی از زباله دست پیدا کردم اما به‌علت کم لطفی‌ها و عدم حمایت و پذیرش آن هنوز در جایی بیان نکردم این آمادگی وجود دارد اما دست حمایتگری نیست.